Δίκες των Δοσιλόγων, 1944-1949. Δικαιοσύνη, Συνέχεια του Κράτους και Εθνική Μνήμη

Οι δοσίλογοι της Κατοχής ήρθαν, τελικά, αντιμέτωποι με τον νόμο. Τα
δικαστικά αρχεία, που έχουν περιέλθει σταδιακά στη διάθεση της ιστορικής
έρευνας, φέρνουν στο φως έναν μηχανισμό που εξέτασε δεκάδες χιλιάδες
καταγγελίες και διεξήγαγε χιλιάδες δίκες. Μέσα από τις δίκες αναδύεται ένας·
ολόκληρος κόσμος, με τις αντιτιθέμενες μνήμες, μαρτυρίες και αντιλήψεις του
περί δικαίου και αδίκου. Με το ένα πόδι σταθερά μέσα στις αίθουσες των
δικαστηρίων και το άλλο έξω από αυτές, στις πολιτικές και κοινωνικές διερ­
γασίες που επηρέασαν το έργο της Δικαιοσύνης, ο συγγραφέας τού ανά χείρας
βιβλίου χαρτογραφεί μια σκοτεινή περιοχή της σύγχρονης ιστορίας, που
παρέμενε επί δεκαετίες ταμπού για τη δημόσια μνήμη του πολέμου. Αυτή η
πρώτη καταγραφή του έργου των Ειδικών Δικαστηρίων Δοσιλόγων, και των
διοικητικών εκκαθαρίσεων που εφαρμόστηκαν στα πρώτα μεταπολεμικά
χρόνια, διασταυρώνει την ελληνική εμπειρία με εκείνες άλλων ευρωπαϊκών
χωρών, προσφέροντας έτσι μια λοξή ματιά στην ταραγμένη δεκαετία του 1940
και αμφισβητώντας εδραιωμένα στερεότυπα, όπως, π.χ., ότι η ατιμωρησία
αποτέλεσε ελληνική ιδιαιτερότητα, ότι οι συνεργάτες των κατακτητών ήταν
λίγοι και ασήμαντοι, ή ότι τα όρια ανάμεσα στην αντίσταση και τον δοσιλο­
γισμό ήταν εξαρχής παγιωμένα και στεγανά.
Η Δικαιοσύνη δεν ανέλαβε μόνο να διασφαλίσει τη συνέχεια του κράτους
σε συνθήκες ακραίας πόλωσης, αλλά αποτέλεσε και έναν από τους σημα­
ντικότερους παράγοντες διαμόρφωσης της συλλογικής μνήμης για τον πόλεμο
και την Κατοχή. Τα δικαστικά αρχεία μάς επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε
τις νοοτροπίες, τις συμπεριφορές και τα κίνητρα της δράσης των ιστορικών
υποκειμένων, προτού διαμορφωθούν -ή, καλύτερα, ενόσω διαμορφώνονταν­
τα ιδεολογικά σχήματα που καθόρισαν ποιες πλευρές του πρόσφατου
παρελθόντος θα έρθουν στο φως και ποιες θα απεμποληθούν από τη δημόσια
σφαίρα. Η μελέτη τους μάς δίνει την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ποιοι
δίκασαν και ποιοι δικάστηκαν, ποιες πράξεις κρίθηκαν, ποια κριτήρια επικρά­
τησαν για την έκδοση της ετυμηγορίας των δικαστών, ποιοι γνωστοί και
άγνωστοι σήμερα πολιτικοί, στρατιωτικοί, οικονομικοί παράγοντες ή απλοί πο­
λίτες ανέλαβαν να εκπροσωπήσουν στις αίθουσες των δικαστηρίων την οπτική
της μίας ή της άλλης πλευράς της σύγκρουσης που λάμβανε χώρα έξω από αυτές.
Μας επιτρέπει επίσης να διακρίνουμε ποιοι συμβιβασμοί και ποιες συμμαχίες
σφραγίστηκαν, ποιοι ήταν οι λίγοι που πλήρωσαν για τις πράξεις τους, και ποιοι
οι πολλοί που επανενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό, ή στην πολιτική,
οικονομική και πνευματική ζωή του τόπου.